Zaburzenia barwnikowe

Zaburzenia barwnikowe skóry to grupa jednostek chorobowych, w których dochodzi do zmiany zabarwienia skóry. Zmiany mogą dotyczyć zarówno niewielkiej powierzchni, jak również zajmować skórę praktycznie całego ciała.

Kolor skóry jest uzależniony od wielu czynników min. od zawartości barwników. Melanina czyli barwnik skóry jest produkowana przez melanocyty. Melanocyty znajdują się głównie w warstwie podstawnej naskórka. Co ciekawe ich ilość jest porównywalna u wszystkich ras na świecie. Ciemniejsze zabarwienie skóry jest wynikiem większej ilości melanocytów aktywnych. Aktywne komórki barwnikowe zawierają melanosomy, czyli ciałka wewnątrzkomórkowe, w których następuje synteza melaniny. Proces ten zwany jest melanogenezą. Melanina jest dostarczana przez melanocyty do komórek naskórka, gdzie następnie gromadzi się dookoła jądra komórkowego. W ten sposób chroniony jest materiał genetyczny keratynocytów przed wpływem czynników zewnętrznych a przede wszystkim przed promieniowanie ultrafioletowym. Melanogeneza jest procesem złożonym i regulowanym przez wiele czynników. Zaburzenie poszczególnych etapów syntezy i transportu melaniny powoduje powstanie przebarwień lub odbarwień skóry.

Jakie są objawy?

Zaburzenia barwnikowe skóry objawiają się w postaci plam o zabarwieniu ciemniejszym w stosunku do skóry otaczającej, czyli przebarwieniach lub o zabarwieniu jaśniejszym – mówimy wtedy o odbarwieniach. Zmiany zabarwienia mogą ograniczone lub uogólnione i zajmować skórę całego ciała.

Przebarwienia uogólnione skóry

Istnieje wiele przyczyn występowania uogólnionych przebarwień skóry. Należą do nich choroby genetyczne takie jak nowotwory, spożywanie niektórych leków, choroby wątroby, choroby nerek, nerwiakowłókniakowatość, zaburzenia hormonalne (wśród nich niewydolność lub nadczynność kory nadnerczy czy nadczynność tarczycy), niedobory witamin, zaburzenia metaboliczne takie jak np. hemochromatoza. Ogniska przebarwień mogą dotyczyć praktycznie każdej okolicy skóry a także zajmować błony śluzowe. Objawy skórne w wyżej wymienionych chorobach mogą być pierwszym objawem rozwijającego się procesu patologicznego.

Przebarwienia ograniczone skóry

Do najczęstszych przebarwień ograniczonych skóry zaliczamy zazwyczaj: melasmę, plamy typu kawy z mlekiem, piegi, plamy soczewicowate oraz przebarwienia pozapalne.

Melasma

Melasma, zwana inaczej ostudą występuje głównie u kobiet o południowej urodzie. Zmiany lokalizują się na skórze twarzy. Mają charakter ciemnobrunatnych plam o nieregularnym brzegu. Objawy często pojawiają się w ciąży lub przy stosowaniu doustnych środków antykoncepcyjnych, dlatego uważa się że główną przyczyną mogą być zaburzenia hormonalne. Zmiany mogą całkowicie cofnąć się po zaprzestaniu stosowania tych środków lub po zakończeniu ciąży. Promieniowanie słoneczne znaczne nasila przebarwienia, dlatego też bardzo ważna jest ochrona skóry przed nasłonecznianiem i stosowanie kremów z filtrem UV. Wiele z pacjentek uskarża się na tą przypadłość rodzinnie (jest przekazywana z matki na córkę).

W leczeniu idealnie sprawdza się laseroterapia.

Plamy typu kawy z mlekiem

Plamy typu kawy z mlekiem (plamy café au lait) mogą być obecne już przy urodzeniu lub pojawić się w dzieciństwie. Zmiany te o charakterze plam barwy jasnobrunatnej lokalizują się najczęściej na tułowiu. Przyczyną jest zwiększona ilość melaniny w melanocytach i komórkach naskórka warstwy podstawnej.

Pojedyncze plamy stanowią tylko defekt kosmetyczny, jednak zwiększona ilość plam typu kawy z mlekiem może sugerować zespół genetyczny: nerwiakowłókniakowatość.

Piegi

Piegi są to niewielkie (najczęściej do 3mm średnicy) plamy barwy jasno do ciemnobrązowej zlokalizowane najczęściej na twarzy. Zmiany występują u osób z jasną karnacją. W wyniku promieniowania słonecznego stają się ciemniejsze. Przyczyną powstawania piegów jest miejscowa zwiększona aktywność melanocytów.

Plamy soczewicowate

Plamy soczewicowate są wynikiem zwiększonej ilości melanocytów i melaniny w naskórku. Objawiają się jako plamy barwy ciemnobrązowej, średnicy od 2 do 20 mm. Mogą lokalizować się na skórze każdej okolicy. Plamy soczewicowate mogą występować u dzieci, ale są bardziej typowe dla osób starszych, u których często i przewlekle występowała ekspozycja na promieniowanie słoneczne.

Przebarwienia pozapalne

W wyniku procesu zapalnego w skórze dochodzi do lokalnego pobudzenia melanogenezy. Nieprawidłowe rozmieszczenie barwnika powoduje wystąpienie przebarwień pozapalnych w skórze. Zapalenie i w następstwie przebarwienia może być wywołane wieloma czynnikami. Choroby skóry takie jak trądzik, liszaj płaski, łuszczyca mogą przebiegać z pozostawieniem przebarwień. Kolejnym przykładem jest kontaktowe zapalnie skóry. Ogniska hiperpigmentacji pojawiają się w następstwie stosowania leków ogólnie lub miejscowo. Stan zapalny skory może być następstwem bezpośredniego kontaktu skóry z pewnymi substancjami chemicznymi zawartymi w środkach pielęgnacyjnych, perfumach lub nawet w niektórych roślinach. Reakcja zapalna może być wywołana przez wspólne działanie wyżej wymienionych czynników i promieniowania słonecznego.

W większości przypadków po różnym okresie czasu przebarwienia pozapalne mogą ustępować. W innych sytuacjach ratunek może przynieść laseroterapia.

Odbarwienia uogólnione

Bielactwo wrodzone (albinizm)

Bielactwo wrodzone, czyli albinizm, jest chorobą genetyczną. W wyniku nieprawidłowego funkcjonowania enzymu pełniącego ważną rolę w syntezie melaniny dochodzi do całkowitego lub częściowego niedoboru tego barwnika w komórkach skóry, jej przydatków i w oku.

Choroba objawia się uogólnionym, wyraźnym zmniejszeniem zabarwienia skóry. Skóra jest różowa. Włosy są białe lub żółtawe. W związku z brakiem barwnika chroniącym przed promieniowaniem UV wzrasta ryzyko rozwoju złośliwych nowotworów skóry.

Bielactwo nabyte

Bielactwo nabyte jest częstym zaburzeniem pigmentacji. Przyczyna nie jest do końca poznana. W wyniku uszkodzenia komórek barwnikowych zahamowaniu ulega synteza melaniny. W blisko połowie przypadków zmiany pojawiają się przed 20 rokiem życia. Choroba tak samo często występuje u kobiet jak i u mężczyzn.

Bielactwo nabyte charakteryzuje się się pojawianiem odbarwionych plam, często występujących na grzbietach rąk i stóp, nadgarstkach, powierzchniach wyprostnych okolic stawów oraz w okolicy otworów naturalnych naszego ciała. Nasilenie zmian następuje w wyniku stresu lub intensywnego nasłonecznienia.

Choroba ma różny przebieg. Zmiany mogą postępować, zajmując coraz większe powierzchnie skóry. Niezwykle rzadkie są samoistne remisje. W niektórych przypadkach bielactwu nabytemu mogą towarzyszyć choroby autoimmunologiczne, przede wszystkim choroby tarczycy.

Odbarwienia pozapalne

Odbarwienia pozapalne powstają jak skutek procesu zapalnego skóry. W wyniku spadku ilości melaniny powstają plamy o jaśniejszym zabarwieniu w stosunku do skóry otaczającej. Do chorób mogących wywołać odbarwienia należą: łupież biały, wyprysk rąk, łupież pstry, ziarniniak grzybiasty, sarkoidoza, gruźlica czy łuszczyca.

Co zrobić w przypadku wystąpienia objawów?

Należy zgłosić się do dermatologa. Lekarz zaproponuje leczenie i oceni czy konieczna będzie szersza diagnostyka celem wykluczenia chorób ogólnoustrojowych.

Sposoby leczenia

Podstawą leczenia i zapobiegania przebarwieniom jest skuteczna ochrona przed promieniowaniem. Zaleca się unikanie nasłonecznienia zarówno naturalnego jak i sztucznego np. w solarium. Ważne jest stosowanie preparatów z silnymi filtrami przeciwsłonecznymi (SPF 50+). Celem przyspieszenia ustąpienia zmian stosuje się preparaty miejscowe o działaniu złuszczającym, rozjaśniającym i hamującym melanogenezę. W przypadku głębiej umiejscowionych zmian konieczne są bardziej inwazyjne metody leczenia takie jak peelingi chemiczne, zabiegi depigmentacyjne. Najlepszym rozwiazaniem jest zabieg laserowy. W przypadku przebarwień, które są objawem innych chorób należy leczyć schorzenie podstawowe.

W leczeniu bielactwa nabytego zwykle terapię rozpoczyna się od stosowania preparatów zewnętrznych z grupy glikokortykosteroidów lub inhibitorów kalcyneuryny. Kolejną metodą leczenia są naświetlania: fotochemioterapia z wykorzystaniem promieniowania UVA w skojarzeniu z ogólnym stosowaniem środków fotouczulających, lub naświetlanie promieniowaniem UVB o długości fali 311 nm.

Pomimo licznych możliwości terapeutycznych leczenie bielactwa okazuje się nieskuteczne. Nie ma swoistej terapii albinizmu. Zasadnicze znaczenie ma ochrona przed promieniowanie UV poprzez stosowanie preparatów z wysokim filtrem przeciwsłonecznym, obserwacja skóry pod kątem rozwoju nowotworów złośliwych i opieka okulistyczna.

Znamiona barwnikowe

Co to jest znamię barwnikowe?

Znamię barwnikowe zbudowane jest z łagodnie namnażających się melanocytów (komórek barwnikowych skóry). Znamiona można podzielić na znamiona zwykłe i atypowe, wrodzone i nabyte oraz, ze względu na umiejscowienie komórek, na złożone, łączące i skórne.

Wrodzone znamię barwnikowe istnieje już w chwili urodzin jest przeważnie pojedyncze o jednolitym kolorze. Ze względu na wielkość dzieli się je na: małe (<1,5 cm), średnie (1,5-20 cm ) i olbrzymie (>20 cm). Rokowanie w znamionach zależy od ich wielkości – ryzyko transformacji nowotworowej, czyli rozwoju nowotworu złośliwego w obrębie znamienia olbrzymiego wynosi 5-40%, a w przypadku małych znamion wrodzonych jest znacznie mniejsze.

Plamy soczewicowate – drobne, liczne plamki barwy brunatnej o różnych odcieniach. Przypominają piegi, ale są nieco większe i bardziej odgraniczone. Bywają wrodzone i nabyte. Wrodzone plamy soczewicowate pojawiają się już w dzieciństwie – przeważnie na skórze pleców i klatki piersiowej. Z kolei plamy nabyte mogą się pojawiać pod wpływem promieni słonecznych (plamy soczewicowate słoneczne) lub u osób starszych (plamy soczewicowate starcze). Mogą one być pojedyncze lub liczne, zwykle zlokalizowane na skórze odkrytych części ciała (twarz, ręce, przedramiona). Pojawiają się liczniej latem. Tzw. złośliwe plamy soczewicowate są często punktem wyjścia czerniaka. Są one ciemne i na ogół nieregularnie zabarwione. Występują na twarzy, częściej u kobiet i u osób w starszym wieku.

Jak często występują znamiona barwnikowe?

Statystycznie dorosły człowiek ma około 20 znamion barwnikowych. Niewielki ich odsetek jest obecny już w chwili urodzenia, większość z nich rozwija się w wieku późniejszym, najczęściej w okresie dojrzewania płciowego i wczesnym wieku dorosłym. U ok. 60-90% populacji występuje przynajmniej jedno znamię dysplastyczne.

Jak wyglądają znamiona barwnikowe?

To zwykle ostro odgraniczone plamy lub guzki, których zabarwienie może być: niebieskie, brązowe, czarne lub podobne do koloru skóry. Znamiona mogą być różnej wielkości, najczęściej powstają w miejscach poddawanych przewlekłej ekspozycji na światło słoneczne.

Jakie są metody diagnostyki znamion barwnikowych?

Dermatoskopia (dermoskopia) jest nieinwazyjną metodą diagnostyczną. Umożliwia ona obserwację i ocenę struktur barwnikowych na poziomie naskórka, granicy skórno-naskórkowej i górnych warstw skóry właściwej z użyciem mikroskopu powierzchniowego (dermatoskopu). Pomaga odróżnić zmianę łagodną od złośliwej. Dzięki dermatoskopii czułość i swoistość klinicznego rozpoznawania czerniaka wzrosła do 90%.

Pozwala ona z dużą dokładnością określić stopień atypowości zmiany melanocytowej. Dermatoskopia cyfrowa odgrywa istotną rolę w monitorowaniu pacjentów z licznymi znamionami.

Wśród nowych metod diagnostycznych znamion wyróżnia się wideodermatoskopię, która daje większą niż dermatoskop ręczny możliwość powiększenia: 70-krotnego lub nawet 100-krotnego. Dodatkową zaletą wideodermatoskopów jest możliwość rejestracji obrazu na nośniku cyfrowym i przez to monitorowanie ewolucji zmian skórnych.

Jakie są sposoby leczenia znamion barwnikowych?

W celach profilaktycznych usuwa się znamiona najbardziej atypowe klinicznie i dermatoskopowo oraz te, które znajdują się w miejscach trudnych do stałej obserwacji (skóra owłosiona głowy, okolice narządów płciowych) oraz znamiona w miejscach drażnionych (stopy, dłonie, srom, okolica podsutkowa).

Jak zmniejsza się ryzyko transformacji znamienia barwnikowego w czerniaka?

Znamiona mogą być punktem wyjścia czerniaków złośliwych. Do rozwoju czerniaka może dość w obrębie znamion atypowych zlokalizowanych w miejscach silnie drażnionych (stopy, dłonie). Kolejnym czynnikiem sprzyjającym zezłośliwieniu znamienia barwnikowego jest nadmierna ekspozycja na słońce, która może prowadzić do poparzeń, oraz przewlekła, sumaryczna dawka UV.

W celu obniżenia ryzyka rozwoju czerniaka należy stosować odpowiednią ochronę przeciwsłoneczną, tzn. stosować kremy z filtrami UVA/UVB, unikać ekspozycji na promieniowanie słoneczne między 10.00 a 16.00 oraz nosić ubrania wykonane z materiałów pochłaniających UV.

Większość czerniaków powstaje w miejscach, w których nie było wcześniej znamienia barwnikowego. Nie oznacza to, że nie powinniśmy kontrolować znamion barwnikowych na naszym ciele. Należy je systematycznie obserwować, a w przypadku pojawienia się niepokojącego objawu (np. zmiany zabarwienia znamienia, zaczerwienienia, swędzenia, pieczenia) należy się zgłosić do lekarza dermatologa.

Pacjenci, u których stwierdza się znaczną liczbę dużych, płaskich znamion, powinni być poddawani kontroli co 6-12 miesięcy, polegającej na ocenie dermatoskopowej znamion. Osoby z zespołem znamion dysplastycznych wymagają odmiennego sposobu postępowania. Dzięki nowoczesnej diagnostyce pacjentom takim należy wykonywać dokumentację fotograficzną lub komputerową, co znacznie ułatwi obserwację dynamiki rozwoju znamion.