Atopowe zapalenie skóry (AZS)

Atopowe zapalenie skóry (AZS) - co to jest i jakie są jego przyczyny?

Skóra człowieka to bariera, która zwykle skutecznie zapobiega wnikaniu do jego wnętrza różnym niepożądanym czynnikom (jak wirusy, bakterie, grzyby, alergeny, substancje drażniące). U niektórych nadwrażliwych osób w wyniku kontaktu z uczulającymi alergenami dochodzi do przewlekłego stanu zapalnego skóry z towarzyszącym uporczywym świądem.

Uważa się, że przyczyny atopowego zapalenia skóry (wyprysku atopowego) są wrodzone i polegają właśnie na uszkodzeniu cennych właściwości ochronnych skóry (m.in. zaburzeniu działania białka zwanego filagryną, dzięki któremu mamy prawidłowo zbudowane komórki skóry). W wyniku zaburzeń nawodnienia skóry i rozluźnienia połączeń pomiędzy budującymi ją komórkami skóra nie stanowi już bariery dla drobnoustrojów, alergenów i innych czynników.

Jak często występuje atopowe zapalenie skóry?

Atopowe zapalenie skóry jest chorobą spotykaną w każdym wieku, ale w największym odsetku u małych dzieci. Choruje 5—20% dzieci i jedynie 1—3% dorosłych.

Statystycznie atopowe zapalenie skóry dwukrotnie częściej występuje u dzieci, których oboje rodziców choruje choroby alergiczne. Nieco częściej chorują kobiety. Choroba częstsza jest w rejonach miejskich, w krajach wysoko rozwiniętych.

AZS - jak się objawia?

Początkowo pojawiają się: zaczerwienienie, grudki, pęcherzyki a niekiedy sączące ranki. Z czasem (zwłaszcza u starszych dzieci czy dorosłych) skóra staje się pogrubiała, bardzo sucha, wyraźnie zaznaczają się jej naturalne bruzdy (np. na nadgarstkach skóra może przypominać korę drzewa). Obraz choroby zmienia się w zależności od wieku.

Co robić w razie wystąpienia objawów?

W celu ustalenia dalszego leczenia pacjent powinien zgłosić się do lekarza – najlepiej specjalisty dermatologa lub alergologa.

Jak lekarz ustala diagnozę?

Lekarz rozpoznaje atopowe zapalenie skóry na podstawie stwierdzenia typowych zmian skórnych (ich umiejscowienie może zależeć od wieku), świądu i suchości skóry. U chorego (lub u członków jego rodziny) często stwierdza się alergię. W diagnostyce AZS łatwo o pomyłkę – atopowe zapalenie skóry jest mylone z innymi chorobami skóry. Diagnoza powinna być postawiona przez lekarza specjalistę.

Jeśli podejrzewa się, że zmiany skórne wywołuje kontakt z jakimś alergenem, można wykonać m.in. testy skórne z alergenami (zobacz: diagnostyka wyprysku) lub poszerzyć diagnostykę o konsultację alergologiczną. Jeśli zmiany skórne budzą wątpliwości w uzasadnionych przypadkach można pobrać biopsję skóry tj. pobrać kilkumilimetrowy jej wycinek i zbadać go pod mikroskopem.

Jakie są sposoby leczenia AZS?

Leczenie atopowego zapalenia skóry jest zazwyczaj długotrwałe i trudne. Wymaga dużej dyscypliny od chorego (gdyż okazuje się, że aż połowa chorych nie stosuje się dokładnie do zaleceń lekarskich). W leczeniu cierpliwość i staranność Pacjenta jest podstawą sukcesu.

Konieczne jest „uszczelnienie” skóry. W tym celu należy dążyć do zwalczenia jej nadmiernej suchości. Istnieje wiele specjalnych preparatów dla skóry atopowej do jej mycia i natłuszczania (np. Emolium, Oilatum, Atoperal). Dzięki naniesieniu na skórę takich leczniczych substancji nie dochodzi do utraty jej nawodnienia – są one jak „niewidzialny płaszcz” chroniący przed wyparowaniem wody ze skóry. Należy pamiętać o pewnym paradoksie: nadmierne moczenie skóry sprzyja jej odwodnieniu. Zalecane natomiast są kilkunastominutowe kąpiele w wodzie z dodatkiem substancji natłuszczających (patrz wyżej).

Podstawowymi lekami wykorzystywanymi w terapii AZS są glikokortykosteroidy stosowane miejscowo na skórę. Istnieją różne ich postacie np. płyny, żele, kremy, maści. O dawkowaniu tych leków decyduje lekarz, gdyż nieumiejętne stosowanie glikokortykosteroidów miejscowych może doprowadzić do powikłań, m.in. do rozszerzenia naczyń, powstaniu trądziku posterydowego czy zaniku skóry lub rozstępów.

W uzasadnionych przypadkach glikokortykosteroidy miejscowe stosuje się w połączeniu z miejscowymi antybiotykami czy lekami grzybobójczymi w razie towarzyszącego zakażenia skóry. Czasem leczenie trzeba uzupełnić o doustną antybiotykoterapię. Jest to szczególnie istotne przy leczeniu współistniejącego zakażenia wywołanego np. gronkowcem złocistym. W niektórych przypadkach wymagane jest również leczenie doustne preparatami przeciwwirusowymi – przy infekcji wirusem o nazwie Herpes simplex.

Dodatek do miejscowych leków innych składników pozwala na szybsze pozbycie się nadmiernego pogrubienia skóry i jej zmiękczenie lub zmniejszenie towarzyszącego świądu.

Jeśli chory ma bardzo duże zmiany skórne niekiedy sięga się po leki doustne, głównie glikokortykosteroidy. Ze względu na objawy uboczne stosuje się je jak najkrócej. Jest to zwykle ostateczność – zdarza się, że po odstawieniu tych leków dochodzi do nawrotu wyprysku atopowego.

W miejscach „wrażliwych” (np. twarz, dekolt, fałdy ciała) nakłada się inny typ preparatów miejscowych, które podobnie jak glikokortykosteroidy osłabiają działanie nadmiernie aktywnych komórek odpornościowych w skórze i dzięki temu leczą zmiany (takrolimus i pimekrolimus).

Leki przeciwhistaminowe (np. hydroksyzyna) są stosowane jedynie ze względu na ich działanie uspokajające i przeciwświądowe. Są one stosowane na noc u chorych, którym świąd przeszkadza w zaśnięciu.

Cięższe przypadki kwalifikują się do specjalnie dobranego przez dermatologa naświetlania skóry światłem ultrafioletowym (nie należy mylić z solarium!), a niekiedy wymagają zastosowania bardzo silnie działających na układ odpornościowy leków (np. cyklosporyny).

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie atopowego zapalenia skóry?

Atopowe zapalenie skóry ustępuje z wiekiem u około 40% dzieci. U pozostałych chorych zdarzają się nawroty w wieku dorosłym. Czasami jest to choroba trwająca wiele lat, a niekiedy całe życie. Zdarzają się jednak długie okresy bez typowych dla niej dolegliwości.

Co trzeba robić po zakończeniu leczenia?

Określenie czynników powodujących nawroty zmian skórnych w wyprysku atopowym nie zawsze jest możliwe. Nawet jeśli wykaże się, że niektóre alergeny pokarmowe, kontaktowe czy wziewne są przyczyną dolegliwości, ich unikanie nie gwarantuje całkowitego ustąpienia dolegliwości. U pewnej grupy Pacjentów możliwej jest określenie czynników zaostrzających AZS. Należą do nich np.: stres, mycie skóry zwykłym mydłem lub klasycznymi detergentami, częste zmiany wilgotności i temperatury powietrza, zakażenia skóry.

Mimo, że na skórze nie ma zmian chorobowych trzeba o nią dbać i pielęgnować specjalnymi środkami natłuszczającymi.Trzeba pamiętać, że niektóre składniki leków stosowanych na skórę w leczeniu wyprysku alergicznego też z czasem mogą uczulić niektórych chorych (np. lanolina a czasami nawet glikokortykosteroidy).

Niekiedy pomaga zastosowanie specjalnej diety eliminacyjnej (np. pozbawionej alkoholu, przypraw, konserwantów, barwników, marynat). Niektóre materiały, takie jak wełna owcza, mogą pogarszać zmiany skórne. Powinno się nosić przewiewne ubranie (pocenie się skóry sprzyja ucieczce z niej wody) z naturalnych materiałów, np. bawełny.

Chory z atopowym zapaleniem skóry wymaga opieki nie tylko dermatologa, ale i alergologa.

Co robić, aby uniknąć zachorowania na atopowe zapalenie skóry?

Dotychczas nie ustalono, jakie działania pozwalają na uniknięcie zachorowania na atopowe zapalenie skóry, niemniej jego objawy dość skutecznie zmniejszają u większości chorych wymienione powyżej leki, właściwa pielęgnacja skóry oraz unikanie znanych, powodujących zmiany skórne czynników. Nawet w okresie wolnym od choroby warto dbać o prawidłowe nawilżenie i natłuszczenie skóry, tak jak to opisano powyżej.

Jak dbać o siebie, gdy choruję na atopowe zaplenie skóry? - ABC dla Pacjenta:

• Staraj się raczej brać krótki prysznic, aby nie uszkodzić warstewki naturalnej warstwy lipidowej pokrywających skórę i natychmiast po nim nakładaj na skórę maści natłuszczające zapobiegające jej odwodnieniu.

• Wykonując różnorodne prace (np. prace domowe) wymagające moczenia rąk chroń ręce rękawiczkami. Uwaga na lateksowe rękawiczki!

• Pamiętaj, że stałe drapanie skóry powoduje jej dalsze uszkodzenie. Staraj się raczej poklepywać czy uciskać skórę.

• W razie dużych zmian skórnych pomagają okłady z wilgotnej gazy (u dzieci np. zakładaj wilgotne śpioszki na noc a na nie - suche).

• Koniecznie skonsultuj się ze specjalistą dermatologiem.